Czy szarość to kolor?

Elegancki zielony betonowy nagrobek.
Kolor zielony często jest wybierany przez rodziny dla żołnierzy. Trudny do osiągnięcia w klasycznym kamieniu. Granitobeton daje dużo szersze możliwości uzyskania unikalnego nagrobka. Możliwe jest również uzyskanie bardziej klasycznych kolorów takich jak szarość (jasna i ciemna), grafit, beż...

Projektując nagrobki, wielokrotnie zadawałem sobie pytanie: czy kolor na cmentarzu ma sens? W pierwszym odczuciu można by powiedzieć, że sprawa jest prosta - analogicznie jak w przypadku architektury projekt uznany przez profesjonalistów za dobry, zwykle znajduje uznanie, jeśli tylko nie staje się zbytnim kontrastem dla otoczenia. Czy w tym jednak wypadku ta teoria znajdzie miejsce? Pytanie to może być pozytywnym ujęciem niepewnie postrzeganej kontrastowości – czegoś, co odmieni obraz przygnębionych cmentarzy i pozwoli na dobre, bardziej przyjazne wspomnienie życia tych którzy odeszli, bez utraty nostalgii i szacunku wspomnień.

Czy cmentarz to takie osiedle w mniejszej skali i czy rzeczywiście każdy mocniejszy akcent kolorystyczny będzie wydawał się zgrzytem estetycznym?

Temat wydał mi się na tyle ciekawy, że postanowiłem się nim zająć bardziej szczegółowo. W poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie przejrzałem setki zdjęć z odwiedzonych przeze mnie europejskich cmentarzy. Nagrobki, grobowce, stelle, kaplice, skromne kopczyki, drewniane krzyże... Pierwszy raz kiedy spoglądałem na te wszystkie zdjęcia w poszukiwaniu koloru, zdałem sobie sprawę, że widzę przede wszystkim szarość. Szarość, która nie zawsze rodzi w nas ciepłe wspomnienia, a przywraca smutek i żal. Mocniejszych kolorów jak na lekarstwo, a jeśli już, to występujące w postaci dodatków. Nieobojętnie przeszedłem też obok zachodnioeuropejskich cmentarzy, które cechuje równie pozorna monotonia.

Cmentarz na północy Francji.
Tradycyjne kamienne nagrobki. Widać ogromne poszanowanie regionalnej tradycji budowlanej. Również bardzo ciekawe jest to, że domy w tle idealnie wpisują się w ogólną kolorystykę i klimat tego miejsca. Dostrzegalna jest harmonia, utrzymana w tym samym materiale i formie.

Co ciekawe, im dalej na wschód Europy, tym bardziej robi się kolorowo. Szczególnym poznanym przeze mnie przypadkiem są cmentarze ukraińskie. Wyraźnie rzuca się tam w oczy kolor niebieski w przeróżnych odcieniach, co niewątpliwie związane jest z tradycją tego regionu. Niebieski stał się symbolem nieba, wieczności i wiecznego szczęścia. Biały, równie częsty na Ukrainie, odzwierciedla z kolei kolor czystości.

Ukraiński cmentarz na Huculszczyźnie.
Dominują kolory niebieski i biały. Błękit jako kolor firmamentu symbolizuje niebo i wszystko co z nim związane, jest również kolorem Matki Boskiej. Biel to symbol nieskazitelności, niezawisłości i czystości

Kolor to ciepły akcent, w który warto rozsądnie zainwestować.

Jak ten obraz ma się do polskiej zabudowy? Osiedla polskich domów, to zwykle wielka różnorodność form i kształtów. Charakterystyczny „chaos”, w którym prym wiodą często rozkojarzone formy, barwy i brak przestrzennej harmonii. Każdy dach inny, inne okna, różne wysokości ścian. Może warto byłoby wprowadzić jakiś porządek, chociażby kolorystyczny?

Cmentarze jednak to odmienna historia – istny kontrast obrazu z powyższego opisu. Kwatery o rygorystycznych wymiarach, często ściśle reglamentowana wysokość. Rozwiązania nagrobków zwykle bardzo typowe i sztampowe, a różnice jedynie w detalach. Czy wynika to z braku pomysłu na tę przestrzeń? Być może też z braku odwagi i nieśmiałości zastosowania odmiennej niż istniejąca, formy. Taka szara całość, z brakiem przestrzeni wypełnionej zielenią, nie tworzy przyjaznego miejsca dla wspomnień o tych najbliższych, którzy odeszli. Polskie cmentarze to najczęściej dżungla szarych nagrobków, w której trudno odnaleźć chwilę ciszy, spokoju, zadumy. Niejednokrotnie stajemy też przed dylematem „poszukiwania” nagrobków bliskich, bo tak mocno zlewają się z sąsiednim otoczeniem. A być może wystarczyłoby tylko stworzyć swego rodzaju punkty orientacyjne, dominanty w przestrzeni, które wyznaczyłyby szlak. Prostym i zarazem ciekawym rozwiązaniem, stają się nagrobki kontrastowo odcinające się od otoczenia. 

Typowy obrazek ze "współczesnego" polskiego cmentarza.
Monotonia kształtów i kolorów kamienia - natomiast pełna gama kolorystyczna kwiatów i zniczy. To zupełnie inna monotonia niż we Francji. Tutaj podobieństwa są niezamierzone, a wynikają jedynie z braku innych opcji. Uderza również jednolitość urbanistyczna - hektary identycznych alejek, brak odcinających się kontrastowo od otoczenia, przestrzennych dominant, które umożliwiałyby łatwiejszą orientację.

Z doświadczenia wiem, że nawigacja na polskich cmentarzach wygląda obecnie tak: "Pierwsza alejka w lewo, a potem za Kowalczykiem w prawo...".

O ileż łatwiej byłoby, gdyby na cmentarze wprowadzić nieco odważniejsze kolory i formy? Czemu by nie pokusić się o zastosowanie innych kolorów, takich jak zieleń (obecna przecież na cmentarzach w formie ożywionej), czy błękit nawiązujący do bezchmurnego nieba? Kolor tak popularny i podbudowany tradycją na cmentarzach w Rumunii czy na Ukrainie.

Ogranicza nas technologia , powiecie – i będziecie mieli tu dużo racji. Klasyczne rozwiązania dają mało swobody, jesteśmy ograniczeni barwami skał czy kolorystyką ziemi. To dobrze, bo taki porządek i spokój tła też są potrzebne. Jednak nowoczesne rozwiązania technologiczne, syntetyczne kamienie i beton architektoniczny, pozwalają już na popuszczenie wodzy fantazji. Na stworzenie form, które odpowiednio wkomponowane w otoczenie, stworzą odmienny obraz cmentarzy. I nie chodzi tu jedynie o wizualny efekt, który mógłby stworzyć krajobraz bardziej przyjaznym, milszym, po prostu dobrym w odbiorze. Ale i o to, co w nas – by wspomnienia nie stawały się jedynie smutną nostalgią, a powrotem do dobrych i ciepłych chwil, które wspólnie przeżyliśmy.

Coraz częściej klienci poszukują nowości. Wielu z nich chętnie zaryzykowałoby postawienie odważniejszego nagrobka, ale pod warunkiem, że nie tworzyłby chaotycznej i negatywnej konfrontacji z otoczeniem, czyli jednym słowem prezentowałby się estetycznie i funkcjonalnie. Takie projekty są możliwe, stają jak najbardziej realne. A jeśli dzięki temu udałoby się wprowadzić nieco ożywienia do typowo polskiej monotonii, to warto temu przyklasnąć. 

Nowoczesne rozwiązanie - oryginalny nagrobek artystyczny firmy Kontrastowo z Łodzi.
Stworzony z betonu architektonicznego czyli syntetycznego kamienia. Technologia pozwala na dużą dowolność kolorystyczną. Wzór i forma zaprojektowane przez uznanego artystę.